ابن كثير و قرائت او

پدیدآورعباس همامی

نشریهصحیفه مبین

شماره نشریه1

تاریخ انتشار1388/02/12

منبع مقاله

share 1302 بازدید
ابن كثير و قرائت او

عباس همامي
چكيده

ابن كثير يك از قراء سبعه است كه قرائت او در مكه رواج داشت. بزي يكي از راويان مشهور او بود و روش ويژه‌اي را در قرائت خود اتخاذ كرده بود؛ از جمله: صله دادن به ميم جمع و هاء ضمير ، عدم اماله يا تقليل ، افزدون هاء ساكن به آخر كلماتي مثل ” لم “ در هنگام وقف و جز آنها كه در اين مقاله به تفصيل آمده است.

كليد واژه : ابن كثير ، بزي ، قرائات سبع

1) مقدمه

مقاله‌اي را كه پيش روي داريد ، بخشي از سلسله مقالات درباره قرّاء سبعه است. در اين قسمت ، شرح حال ابن كثير و راوي قرائت او بزي و نيز كلي روش كلي بزي در قرائت قرآن مي‌آيد.

2) شرح حال ابن كثير

عبدالله بن كثير داري مكي ( 45-120) در مكه به دنيا آمد و در عراق اقامت گزيد؛ سپس به مكه بازگشته و در همانجا وفات كرده است. اين قاري ايراني الاصل را با وقار و داراي قامتي بلند و تنومند و با گفتاري فصيح و بليغ وصف نموده‌اند.
ابن كثير از تابعيني است كه گروهي از صحابه را درك و از آنها نقل كرده است. ابي عمرو بصري ـ كه خود يكي از قاريان هفتگانه است ـ از او بهره‌ جسته و وي را در زبان عربي از مجاهد داناتر مي‌داند.
قرائت او را علاوه بر ابي عمرو بصري ، پيشواياني چون خليل بن احمد و شافعي نقل كرده‌اند. ابن كثير تا هنگام مرگ پيشواي مورد پذيرش مردم مكه در قرائت بوده است. بخاري و مسلم در صحيحين از وي نقل حديث نموده و گروهي او را به وثاقت ستوده‌اند. قرائت ابن كثير توسط بزّي قنبل نقل شده ، ولي اين دو راوي هيچيك مستقيماً از وي اخذ ننموده‌اند[1] .

3) شرح حال بزّي

احمد بن محمد ، مولي بني مخزوم ، ملقب به بزي و مكني به ابوالحسن ( 170 – 240 تا 250 ق ) در مكه وفات نموده است. برخي وي را اصلاً از مردم همدان برشمرده‌اند كه مؤذني مسجد حرام و پيشوايي تعليم قرائت را در مكه بر عهده داشته است.
بزّي را در قرائت با القابي چون استاذ ، محقق ، ضابط ، متقن ، وثقه ستوده‌اند؛ ولي گروهي حديث او را ضعيف شمرده‌اند. وي در قرائت از احمد بن محمد معروف به قواس ، ابي الاخريط ، عبدالله بن زياد بن عبدالله يسار مكي و ابوالقاسم عكرمه بن سليمان بهره گرفته است[2].

4) روش كلي بزّي

در قرائت بزّي نكات ذيل به چشم مي‌خورد:
1 ـ بجز ميان سوره‌هاي انفار و براءة كه همه قرّاء سبعه بدون بسمله خوانده‌اند ، در ميان بقيه سور بسمله را ذكر مي‌كند[3].
2 ـ مدّ منفصل را به قصر ( دو حركت ) مي‌خواند[4] .
3 ـ ” م‌ “ جمع را چنانچه پيش از حرف متحركي باشد ، مضموم مي‌خواند و به آن واو صله مي‌دهد؛ مانند ” عليهم غير“ كه ”عليهم غير“ مي‌خواند[5].
4- ” ه “ ضمير را چنانچه پيش از حرف متحركي باشد ، به ” و “ يا آ” ي “ صله مي‌دهد؛ مانند ” و شروهو بثمن “ و ” فيه هدي “ كه ”‌ فيهي هدي “ مي‌خواند.
شايان ذكر است علي‌رغم اينكه در ” عنه تلهي“ وي ” ت “ را مشدد مي‌خواند و تشديد در اين مورد حكم ساكن را دارد ، باز به
” ه “‌ صله مي‌دهد؛ يعني آنر ا ” عنهو تلهي “ مي‌خواند[6].
5 ـ ” ث “ ساكن را در ” ذ “ ادغام نمي‌كند. تنها مورد آن ( يلهث ذلك ) مي‌باشد[7].
6 ـ درمورد‌ ” اركب معنا “ و ” يعذب من “ هر دو وجه ادغام و اظهار از وي نقل شده است[8].
7- در هيچ موردي اماله كبري يا تقليل بين بين ندارد[9].
8- در هنگام وقف بر كلماتي چون لِمَ ، بِمَ ، عَمَّ ، فِيمَ و مِمَّ كه حرف جر بر سر ” مَا “ آمده و ” الف “ آن حذف شده است ، يك ”ه“ ساكن به آن اضافه مي‌كند؛ يعني مي خواند: لِمَهْ ، بِمَهْ ، عَمَّهْ ، فيمَه‌ْ و مِمَّهْ [10].
9- ” ت “ تأنيث را حتي اگر به شكل ” ة “ نوشته نشده باشد ، به هنگام وقف ” ه “ ساكن مي‌خواند؛ مانند ” انّ رحمت الله “ كه به هنگام وقف بر ” رحمت “ آن را ” رحمه “ مي‌خواند.
البته از اين قاعده موارد ذيل مستثني است: اللات ، ذات ، لات و مرضات كه به هنگام وقف به ” ت “ مي‌خواند[11].
10 ـ ” ي “ ضمير را چنانچه پيش از همزه مفتوح باشد ، مفتوح مي‌خواند؛ مانند « إني أعلم » كه آن را « إني أعلم » مي‌خواند. از اين قاعده ده مورد مستثني است كه عبارتند از : اجعل لي آية [3/41 و 19/10] ، في ضيفي أليس [11/78] ، سبيلي أدعو [12/108]. من دوني اولياء [18/102] ، يسرلي أمري [20/26] ، ليبلونيء أشكر [27/40] ، ” ي “ كلمه إني [12/36] و نيز
” ي “ كلمه ” لي “ [12/80].
در مورد ” عندي أولم “ [28/78] هر دو وجه فتح ياء و اسكان آن روايت شده است[12].
11- ” ي “ ضمير را چنانچه پيش از همزه مكسور باشد ، ساكن مي‌خواند؛ مگر دو مورد: ابائي ابراهيم [12/38] و دعائي ألّا [71/6] [13].
12- ” ي “ ضمير را چنانچه پيش از همزه وصل باشد ، مفتوح مي‌خواند؛ مگر در ” يا ليتني اتخذت “ [25/27] كه ساكن خوانده است[15].
14- ” ي “ ضمير را چنانچه پيش از ساير حروف باشد ، ساكن مي‌خواند؛ مگر در پنج مورد: محياي [6/162] ، من ورائي [19/5] ، مالي [27/20] و [36/22] و أين شركائي [41/47] [16].
15- ” ي “ حذف شده در رسم‌الخط را در مواردي تلفظ مي‌كند؛ مانند ” يدع الداع إلي “ كه ” يدع الداعي إلي “ مي‌خواند. تفصيل اين موارد را مي ‌توان در كتب قرائات مشاهده كرد[17] .
16- اگر دو همزه در يك كلمه كنار هم قرار گرفتند ، دومي را تسهيل مي‌كند ، بدون اينكه ميان دو همزه الفي داخل كند؛ مانن ءَأنتم ، أئنك و أؤنبئكم [18].
17- اگر دو همزه مفتوح در دو كلمه پشت سر هم قرار گرفتند‌ ، همانند قالون اولي را حذف مي‌كند؛ مانند : “ شاءَ أنشزه “ كه ” شاأنشزه “ قرائت مي‌كند[19].
18- اگر دو همزه در دو كلمه پشت سرهم قرار گرفتند و حركت آنها يكي نبود ، همانند ورش و قالون دومي را تسهيل مي‌كند ، مانند: و جاءَ إخوة ، جاءَ أمة ، السفهاءُ ألا ، يشاءُ إلي و من الماء أو[21].

منابع

1)ر. ك : معجم القرائات 1/79 ، البيان 128 ، سراج القاري 12 ، معجم القرائات 1/88 ، التمهيد 2/200 ، الوافي 17 ، التمهيد 2/187 ، ابوعبدالله زنجاني ، تاريخ القرآن 59 ، التيسير 4 ، الاعلام 4/115 ،‌سراج القاري 12 ، پژوهشي در تاريخ قرآن كريم 316 و النشر 1/121.
2)ر. ك: الاعلام 1/204 ، التيسير 5 ، البيان 128 ، سراج القاري 12 ، معجم القرائات 1/88 ، التمهيد 2/200 ، الواقي 17 ، النشر 1/121 و ابوعبدالله زنجاني ، پيشين.
3)ر. ك: التيسير 17 و 18 ، النشر 1/259 – 271 ، الوافي 45 و 46 و سراج القاري 37 -40.
4)ر. ك: التيسير 30 ، النشر 1/ 313 -316 ، الوافي 74 و سراج القاري 37 -40.
5)ر. ك: التيسر 19 ، النشر 1/ 273 ، الوافي 51 و سراج القاري 42.
6)ر. ك: التيسير 29 و 30 ، النشر 1/ 305، الوافي 68 و سراج القاري 62.
7)ر. ك : التيسر 45 ، النشر 2 /10 -12 ، الوافي 137 و سراج القاري127.
8)ر. ك: التيسير 45 ، النشر 2/10 – 12 ، الوافي 137 و سراج القاري 127.
9)ر. ك: التيسير 46 53 ، النشر 2 / مبحث امالة ، الوافي 139 -157 و سراج القاري 130 – 146.
10)ر. ك: التيسير 61 و 62 ، النشر 2/134 – 135 ، الوافي 183 و سراج القاري 165.
11)ر. ك: التيسير ص 60 ، النشر 2/129 – 133 ، الوافي 180 و 181 و سراج القاري 163.
12)تا 17 ) ر. ك: التيسير 63 -71 ، النشر 2 /161 – 194، الوافي 183-198 و سراج القاري 165 -187.
18)تا 21) ر. ك: التيسير 31-34 ، النشر 1/362-390 ، الوافي 84 – 98 و سراج القاري 77- 92.

مقالات مشابه

لمحه عن الكسائي و خصائصه القرائيه

نام نشریهعلوم قرآن و حدیث

نام نویسندهعلی اسدی, مرتضی ایروانی نجفی, علی رضا آزاد

جایگاه روایت شعبه از عاصم نزد مفسرین امامیه

نام نشریهمطالعات قرائت‌ قرآن

نام نویسندهاحمد عابدی, داوود ترابی میبدی

بررسی و تحلیل نظرات فقهاء درباره جواز قرائات سبع در نماز

نام نشریهمطالعات قرائت‌ قرآن

نام نویسندهمحمد فاکر میبدی, سیدمجتبی رضوی

بررسی سند قرائت حفص از عاصم

نام نشریهپژوهش‌های قرآنی

نام نویسندهمحمدصادق یوسفی مقدم, فریده پیشوایی

ارزیابی ادلۀ دیدگاه رواج تاریخی قرائت عاصم به روایت حفص

نام نشریهمطالعات قرآن و حدیث

نام نویسندهحامد شریفی نسب, سیدمحمد باقر حجتی, امید قربانخانی

قرائت نگاری در مغرب دوره مرینی در سده هشتم

نام نشریهلسان صدق

نام نویسندهیونس فرهمند, قدریه تاج بخش

بررسی روش قرائت البزی و قنبل در دو سوره نساء و مائده

نام نشریهمطالعات قرآنی

نام نویسندهمهدی ممتحن, اختر سلطانی